Tũkũmwendera Mwaka Mwerũ wa Magetha

Hĩndĩ ĩno ya kũrũga mwaka nĩ tũgũcokeria athomi othe a Maitũ nĩ Ma Itũ: Kĩhũngĩro kĩa mbere gĩa Gĩgĩkũyũ rũrendainĩ, ngatho cia mwanya nĩ ũndũ wa kũnyitanĩra na ithuĩ tũgĩkũria rũthiomi rwitũ. Tũkũmwendera inyuothe mũgĩe na Mwaka Mwerũ wa Magetha maingĩ na me kĩguni.

Twambĩrĩirie kĩhũngĩro gĩkĩ mweri 1 wa Kĩhu gĩa Kerĩ mwaka ũyũ wa 2005, na nĩ tũkenetio nĩ arĩa matũceereire na magatũhe mawoni mao na njĩra ya kwandĩka kĩhũngĩroinĩ gĩkĩ, gũtũtũmĩra marũa ma kũbucia, kana gũtũhũrĩra thimũ. Inyuothe mũngĩrorĩma gũũkumia!

Mwaka ũcio wathira wa 2005, ũraarĩ mwaka bũrũri witũ wa Kenya ũngĩrakinyũkirie makinya ma bata ta kwaramia wĩyathi wa andũ aitũ othe, kũhũthĩra wawara na maũgĩ ma mũingĩ, na gwĩkũũra kuma ũkomboinĩ wa ũkoronĩ wa matukũ tũrĩ. Ĩndĩ maũndũ macio mothe o na mambĩrĩirio matinahinga nĩ ũndũ wa itũmi mwanya, imwe cia cio ta ici irũmĩrĩire haha mũhuro.

Waramia wa Wĩyathi wa Mũingĩ
Ha waramia wa wĩyathi thirikari ya Mũgathe Mwai Kĩbakĩ nĩ ĩrageretie nĩ ũndũ wa gwĩtĩkĩria ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ wa Gwĩtĩkĩra kana Kũrega Kĩambi Watho Kĩerũ rita rĩa mbere kuma twĩyathe mwaka wa 1963.

Ĩndĩ mĩbango ya thirikari nĩ ĩrarengirwo magũrũ rĩrĩa Kĩambi Watho kĩu Kĩerũ kĩraregirwo nĩ mũingĩ. Ũikia wa mĩtĩ ĩyo guo mwene ũraarĩ wa bata o na thirikari ĩhootetwo tondũ mũingĩ nĩ guo mwene thirikari ĩyo, na nĩ guo ũraikirie mĩtĩ ĩyo na kwĩyendera. Ĩndĩ tũtingiuga tũgwatĩirie ũmũthĩ atĩ ũikia ũcio wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ nĩ ũraaramirie wĩyathi wa mũingĩ bũrũriinĩ. Kũringana na mũgayũkano na ngũĩ ĩrĩa mũng’eng’ano wa kũhoya mĩtĩ ũrarehire gatagatĩ ka ateti a mĩena yerĩ bũrũriinĩ, tũkamenya wega kana ũikia ũcio wa mĩtĩ ya Icokia rĩa
Mũingĩ ũraarĩ na umithio harĩ bũrũri matũkũ matirũkanga. Hihi atongoria a rũciũ nĩ magetĩkĩria ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ rĩngĩ?

O ũrĩa matukũ maratirũka, mũingĩ nĩ wagĩrĩirwo nĩ gũthoma Kĩambi Watho Kĩerũ o rĩngĩ ta rĩu gũtarĩ na ngũĩ kana ngucanio nĩ guo ũmenye wega kĩrĩa ũrahonokirie na kĩrĩa ũrateire rĩrĩa ũreregeire Kĩambi Watho kĩu Kĩerũ guo mwene.

Kũhũthĩra Mawara na Maũgĩ ma Mũingĩ
Ha kũhũthĩra mawara na maũgĩ ma mũingĩ wa Kenya, no tuge nĩ kĩambĩrĩria ngwacĩ nyingĩ. Akũria a wonjoria a Kenya na atongoria a thirikari, nĩ mambĩrĩirie gwĩtongoria o ene matekũrũmĩrĩra watho wa mabengi kana mabũrũri mangĩ, ũrĩa kaingĩ ũkoragwo wĩ wa gũtongia mabũrũri macio mangĩ makĩhũthĩra thigino na thakame ya mũingĩ witũ. Ũũngania wa magoti na guo nĩ mũrũnge na mbeca cia magoti ikongerereka nĩ ũndũ wa kũrũngwo kũu kwa ũũngania.

Ĩndĩ, thirikari ndĩnahota kũhũthĩra mawara na maũgĩ ma mũingĩ wega tondũ tiga no mawĩra ma mamĩnĩthita na anyinyi ao maroneka wega nĩ marongererekire, nĩ kũrĩ andũ angĩ aingĩ mũno me na mawara ma gũkũria bũrũri no matirĩ mawĩrainĩ, na kwa ũguo mawara macio mao nĩ gũkoma makomete tũhũ. Bũrũri mwĩthĩ ũkwenda gũkũrio nĩ mũingĩ wothe ũrĩa wĩ na ũhoti, na thirikari no ĩteithĩrĩrie na kwaramia mawĩra hamwe na kwandĩka arĩa othe mangĩhota kũruta wĩra. Kuongerera mawĩra ta mirioni ĩmwe o mwaka ti ũndũ ũngĩrema thirikari ya Kenya ĩĩhotorete gwĩka ũguo.

Kwĩyohora Mĩnyororoinĩ ya Ũkombo wa Matukũ Tũrĩ
Thirikari ya Kenya nĩ ĩgeretie kwĩyeheria ũkomboinĩ wa mathiirĩ matarĩhĩkaga, na kũbanga mahũthĩro ma o mwaka hamwe na mĩtaratara ya gwĩkũria ĩtegũtanya mĩkombo kana ũteithio wa mabũrũri mangĩ. Thirikari ĩngĩhota kwĩyohora mĩnyororoinĩ ĩno ya ngombo cia mbeca na ũtũũrwa na guo mũingĩ no ũgunĩkĩre ho tondũ nĩ guo ũrĩhaga mathiirĩ ma thirikari na njĩra ya magoti. Waramia wa ndũnyũ, na makĩria ndũnyũ cia mabũrũri ma mwena wa itherero, nĩ mwega na wahota kũrehe umithio matukũ tũrorete.
Makinya macio akũria a wonjoria moete hamwe na macio ma thirikari twagweta hau rũgongo, nĩ ma bata harĩ wĩkũria wa gũtũũra. Tũkwĩhoka atĩ Mwaka Mwerũ, hamwe na mĩaka ĩrĩa twerekeire, makinya macio nĩ mekũgĩa na magetha ma kĩguni, na makũrie bũrũri na manyihĩrie mũingĩ wothe wa Kenya ũthĩni.

Gĩthomo
Tũtingĩriganĩrwo nĩ gũcokeria thirikari ngatho nĩ ũndũ wa kũhe ciana ciothe cia thukuru cia ũgĩ (buraimarĩ) gĩthomo gĩtarĩ marĩhi. Gũtirĩ mwana wa Kenya ũgirĩrĩirio gũthomera thukuru icio cia ũgĩ, na gũtirĩ ũngiuga aregete gũthoma nĩ kwaga marĩhi. Rĩĩrĩ nĩ ikinya inene mũno thirikari ĩkinyũkĩtie. Tũkũria thirikari ĩthiĩ na mbere na kwambatĩria gĩthomo bũrũriinĩ na njĩra ya kũheana gĩthomo gĩtarĩ marĩhi na kĩa o mũhaka gĩa thukuru cia igũrũ (haĩ). Ũguo nĩ kuga o mwana wothe wa Kenya aheo mweke wa gũthoma mĩaka 12 atekũrĩhio kinya arĩkie haĩ.

Igĩna
Ũkũria ũngĩ wa bata mũno bũrũriinĩ nĩ wa igĩna (economy). Mwaka ũyũ wa 2005, GDP ya Kenya ĩkũrĩte na icunjĩ 5% kuma icunjĩ 4.3% cia 2004, na 2.8% cia 2003. Igĩna cia bũrũri ingĩthiĩ na mbere na gũkũra ũũ kwa mĩaka mĩingĩ, bũrũri witũ no wambĩrĩrie gwĩturĩra indo handũ ha kũgũraga cia mabũrũri mangĩ.

Njera
Mwena ũngĩ thirikari ĩkĩte wega nĩ kũgeria kũnyihia mũhihinyano wa njera cia Kenya na kũhe arĩa ohe njera icio gĩtĩyo. Nũũ ũngĩeciririe mĩaka ĩĩrĩ mĩhĩtũku atĩ andũ a njera cia Kenya no makorwo na irio cia kũheana kũrĩa kũhũte?

Ũteti Bũrũriinĩ: Ikinya Rĩmwe Mbere na Ikinyũkia Rĩngĩ Thutha
Kũringana na ũrĩa ũteti Kenya ũgĩte na ũkararania na mũgayũkano, niĩ ngwĩtĩkania na arĩa maroiga atĩ ngwatanĩro ya LDP na NAK yaremanirwo tene na ĩraagĩrĩire o kumanwo ta ũguo ĩroimanirwo thutha wa ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ. Kaba ikundi icio cing’eng’ane itarĩ ngwatanĩro handũ ha kũng’eng’anĩra nyũmba ĩmwe, na cierĩ nĩ ciũĩ wega atĩ ngwatanĩro ya cio nĩ ta ya tũnyau na mbĩa. Nĩ kũĩkaine wega atĩ nyũmba ngayũkanu ndĩngĩrũgama, na ĩyo ya LDP na NAK, ndĩngĩrarĩ ya mbere kũrũgama ĩ ngayũkanu.

Mwaka Mwerũ no tweterere tuone ũrĩa ciama ici cierĩ igwĩtheremia bũrũriinĩ tondũ itirĩ ciagĩa mĩri ya bata icigoinĩ ciothe cia bũrũri. Ningĩ o na ciama ingĩ cia ũteti Kenya, nĩ cikwĩyumĩria na ciambĩrĩrie kwĩbangĩra gĩthurano kĩa mwaka wa 2007. Tũkwĩhoka ciama icio ciothe nĩ cikwĩyaka itekũrehe ngũĩ bũrũriinĩ, na thirikari yo nyene nĩ ĩkũhota kũhingia mabata ma yo ĩtekũgirĩrĩrio nĩ ũteti wa ciama.

Nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra kuna watho ũrĩa ugĩte mũbunge ndangĩkorwo e wa ciama igĩrĩ hĩndĩ ĩmwe, ndũgeterere LDP yumanwo na NARC kaimana gĩthurano kĩa mwaka wa 2007 gĩtarĩ kĩanĩrĩre. Kwa ũguo o na LDP na NAK itekwenda kũrutithania wĩra, igũikara inyitithanĩtio gwa kahinda nĩ NARC, o na igĩĩtheremagia o kĩama mwanya bũrũriinĩ.

Mũingĩ wothe wa Kenya wagĩrĩirwo nĩ kũhingũria maitho na kũgirĩrĩria ũteti wa ciama ũrũgamie ũkũria wa bũrũri.

Ũici na Mahaki
Thirikari ndĩhotete kũgũithia ũici wa mbeca cia mũingĩ hamwe na mahaki. Ũici ũrĩa mũtuĩrie, ta wa Goldenberg, ndũrĩ ũramenyithio mũingĩ, na gũtirĩ aici maikĩtio ngono kana makorio macokerie mũingĩ mbeca iria maiyĩte. Ningĩ o na ũtuĩria wa mbeca iria ihithĩtwo mabũrũriinĩ ma na nja ndũrĩ ũronania umithio. Thirikari nĩ yagĩrĩirwo kũmenyithia mũingĩ maũndũ maya.

Njamba cia Bũrũri
Thirikari nĩ ĩkĩte wega nĩ kwambĩrĩria gwetha matigari ma mwĩrĩ wa njamba nene, mũtiga irĩ Field Marshall Dedan Kĩmathi, njera kũrĩa aathikirwo nĩ Ngeretha, hamwe na gwĩtia mũtwe wa njamba nene Koitalel arap Samoei, ũrĩa watwarirwo kwa Ngeretha Koitalel oragwo nĩ Col. Richard Meinertzhagen. Ĩndĩ mũtwe wa Koitalel na matigari ma mwĩrĩ wa Kĩmathi gũtirĩ kĩonekete.

Tũkwĩhoka atĩ thirikari nĩ ĩgũthiĩ na mbere na wethi ũcio kinya njamba icio cierĩ ithikwo rĩngĩ na gĩtĩyo. Ningĩ njamba cia Kenya nĩ nyingĩ, na ciothe cikwenda kũheo gĩtĩyo na ũcamba wa cio ũmenyithio mũingĩ wothe wa Kenya. Kũriganĩrwo nĩ njamba cia bũrũri hamwe na ciĩko cia cio, nĩ ũndũ ũmwe na kwĩriganĩrwo. Andũ matarĩ kĩririkano no mekwo managĩ marĩa manekwo nĩ andũ angĩ o rĩngĩ. Gũtirĩ kĩririkano kĩega kĩa bũrũri ta kũririkana njamba cia bũrũri na wĩrutĩri wa cio nĩ ũndũ wa bũrũri, hamwe na kũririkana hithitũrĩ ya bũrũri.

O rĩngĩ tũkũmwendera Mwaka Mwerũ wa magetha maingĩ na me kĩguni.

Thaaai!

Tanzania ĩ Mbere Kĩũteti na Ithuranoinĩ

Mũgathe Jakaya Mrisho Kikwete nĩ we ũrahootanire Gĩthurano kĩa Mũtongoria wa bũrũri, Tanzania, na aranyitire makĩria ma icunjĩ 80 kwa igana (80%) cia mĩtĩ ĩrĩa ĩraikirio gĩthuranoinĩ kĩu. Ũhootani wa Kikwete, ũrĩa ũratetagĩrwo nĩ Kĩama kĩrĩa kĩrathana Tanzania, “Chama cha Mapinduzi” ũgũtuonia ũiguano wa kĩama kĩu kĩo kĩene, ũiguano wa kĩama kĩu na mũingĩ wa bũrũri wa Tanzania, na ũiguano wa Kikwete na kĩama gĩake hamwe na mũingĩ wa Tanzania.

O ta ũrĩa Mũtongoria wa mbere wa Tanzania, Mũgathe Mwarimũ Julius Kabarage Nyerere (Gĩturwainĩ: 1961-1985), aatongoririe gĩthurano na agĩũkĩrĩria njũng’wa nĩ guo Ali Hassan Mwinyi, ũrĩa wathurirwo nĩ mũingĩ, aikarĩre gĩturwa kĩa ũtongoria wa bũrũri gũtarĩ gacagaca, no guo nake Mũgathe Mwinyi (Gĩturwainĩ: 1985-1995) aatigĩire Benjamin William Mkapa, na rĩu nake Mũgathe Mkapa (Gĩturwainĩ: 1995-2005) no guo aratigĩire Kikwete gĩturwa kĩu.

Ũguo Mũgathe Kikwete nĩ we mũtongoria wa kana Tanzania kuma hĩndĩ ya wĩyathi, na ũtongoria wa Tanzania ũkoretwo wĩ rungu rwa “Chama Cha Mapinduzi”, na ũthiĩte ũkĩnenganagĩrĩrio na thayũ thutha wa ithurano. Ũguo nĩ kuga Tanzania nĩ ĩkoretwo na ndemokirathĩ ithuranoinĩ icio na nĩ ĩgimarĩte ũtetiinĩ na ĩgatuĩka kĩonereria kĩega gĩa ithurano kũrĩ mabũrũri ma Abirika na ma thĩ yothe. Hongera Tanzania!

Tũkĩgerekania ũteti wa Tanzania na wa Kenya, wa Tanzania wĩ mbere. Ta wĩcirie korwo mũingĩ wa Kenya nĩ ũranyitanĩte guo mwene na ũkanyitanĩra na thirikari hĩndĩ ya ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ wa Gwĩtĩkĩra kana Kũrega Kĩambi Watho Kĩerũ. Korwo ateti a NARC nĩ maraiguanĩte ta ũrĩa ateti a Chama Cha Mapinduzi, Tanazania, maraiguanĩte, gũtingĩrarĩ mũkararanio ta ũrĩa ũraarĩ kuo hĩndĩ ĩyo ya ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ Kenya.

Na korwo kũraarĩ na ũiguano na ũnyitanĩri gatagatĩ ga Tũcungwa na Tũrigũ, Kĩambi Watho Kĩerũ kĩngĩretĩkĩrirwo nĩ mũingĩ wa Kenya na icunjĩ itanyihĩire 80% cia mĩtĩ ĩrĩa ĩraikirio.

Hihi ateti a Kenya nĩ maraikia maitho mwena wa mũhuro?

Thaaai!