Kũnũra Tũrigũ na Tũcungwa

Ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ wa Gwĩtĩkĩra kana Kũrega Kĩambi Watho Kĩerũ Kenya rĩu nĩ mũthiru. No tũkiuge atĩ Tũrigũ na Tũcungwa nĩ tuonetwo nĩ mũingĩ wa Kenya thutha wa kũũrũrio ndũnyũ ciothe bũrũriinĩ, na Tũcungwa nĩ tuo tũhootanĩte ũthaka. Ĩndĩ o na Tũrigũ tũhootetwo mũng’eng’anoinĩ ũcio wa ũthaka, tũtingĩũrĩra thĩ tũhũ tondũ kuunĩka kwa mũndũri ti mũico wa kũruga ngima kana gũkima irio.

Bata wa Kĩambi Watho Kĩerũ Kenya ti mũhingu na mũng’eng’ano wa kũhingia wendi wa mũingĩ no ũgũthiĩ na mbere. Kĩrekei rĩu tũnũre Tũrigũ na Tũcungwa nĩ guo tũmenye ũrĩa kũhana ũmũthĩ na tũikie maitho kabere tuone ũrĩa hihi mũng’eng’ano ũyũ wa Kĩambi Watho Kĩerũ ũgũthiĩ na mbere.

Kivuitu na ECK nĩ arũithia a mbaara kana nĩ endi thayũ?
Tũtanonũra Tũrigũ na Tũcungwa, rekei twambe tũcoke mbara nginyo, twĩririkanie kũrĩa Tũrigũ na Tũcungwa tũu tuoimire, na twethe kĩhumo kĩa ngũĩ mũng’enganoinĩ wa tuo.


Korwo no njũrio heane gĩkombe kĩa ũhootani wa mũrehithia wa ngũĩ hĩndĩ ya mũng’eng’ano wa Tũrigũ na Tũcungwa, ingĩthura Samuel Kivuitu, Mũikarĩri Gĩtĩ gĩa Kamĩcina ya Ithurano Kenya (ECK), nĩ gũthura marũri ma Tũrigũ na Tũcungwa hĩndĩ ya ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ Kenya.

O na gũtuĩka Kivuitu na ECK nĩ moigire maathurire marũri macio meerĩ tondũ nĩ mo matangĩarehire ngũĩ bũrũriinĩ, ndigwĩciria nĩ kwarĩ na marũri mangĩ mangĩarehire ngũĩ bũrũriinĩ gũkĩra Tũrigũ na Tũcungwa. No mũhaka Kivuitu akorwo anaigua cia “Banana Republic” hamwe na cia “Orange Revolution” cikĩgwetanio na mabũrũri mangĩ. Nĩ kĩĩ kĩagiririe aikie maitho kabere one marũri macio no marehe ngũĩ mangĩhũthĩrwo ũrĩa maahũthĩrĩtwo mabũrũri macio mangĩ? Mũthenya wa “Orange Revolution” ya bũrũri wa Ukraine (Kanyua Hũngũ 21, 2004) na wa ũikia wa Mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ Kenya (Kanyua Hũngũ 21, 2005) yanyitanire na mũtino kana warĩ mũbango wa Kivuitu?

Kivuitu angĩathurire marũri ta Mbembe na Mboco. Marũri ta macio matingĩarehire ngũĩ tondũ mbembe itukanagio na mboco ikĩrugwo, kwa ũguo nĩ ciendaine. Na ningĩ gũtirĩ bũrũri ũngĩ wa thĩ wĩrĩga kũhũthĩra marũri ta macio. Hihi marũri ta Mbembe na Mboco mangĩarehire ũiguano wa ang’eng’ani, kana maga kũrehe ũiguano kũngĩarĩ o wega tondũ bata mũnene nĩ matikarehe ngũĩ.

Ĩndĩ o na kũhana ũguo, tũtingiuga tũgwatĩirie atĩ Kivuitu nĩ ngũĩ endaga kũrehe bũrũriinĩ agĩthura marũri macio tondũ tũtirĩ na ũira ta ũcio. No hĩndĩ ĩngĩ, marũri ta macio matiagĩrĩire kũnengerwo mĩena ĩĩrĩ ya ateti ĩkĩng’eng’anĩra kĩndũ kĩa bata bũrũriinĩ ta ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ, o ta ũrĩa marũri ta Itimũ na Rũhiũ rwa Njora matagĩrĩire kũhũthĩrwo nĩ ang’eng’ani a ũteti wa mwena ũmwe kana ũngĩ.

Kũnũra Tũcungwa

Nĩ kũrĩ tũcungwa twĩ cama na nĩ kũrĩ tũcungwa tũgagatu ta tũtimũ. No mũndũ amenyaga cama kana mũgagato wa tũcungwa thutha wa kũnũra. Hihi Tũcungwa tũtũ tũrahootanire twĩ cama kana nĩ mũgagato mũtheri?

Wa mbere reke tuge kũingatwo kwa mamĩnĩthita mamwe thirikariinĩ tĩ ũndũ wa gũkũngũĩrwo nĩ mũingĩ tondũ kwerirwo kwaria nĩ kwendana. Korwo twarĩ na uge tũngĩendire NARC ĩrute wĩra ĩnyitanĩire, o ta ũrĩa yanyitanĩire ĩkĩrutũrũra gĩturwainĩ mwathani na gĩthũri, Mũgathe Daniel Arap Moi, mwaka wa 2002.

Ĩndĩ tũtiĩtĩkanĩtie na mũrutithanĩrie wa wĩra ta ũrĩa ũrarĩ wa NARC mbere ya ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ. Gũtirarĩ na nganja atĩ, amwe maraarĩ thirikariinĩ ya mbere ya ũikia ũcio wa mĩtĩ, maratũire mang’eng’anaga ta andũ matoyaine. Matongoretio nĩ Raila Odinga, ang’eng’ani na thirikari ya Mũgathe Mwai Kĩbakĩ, nĩ o maracokire kwĩyamũra na gũtongoria aregani na Kĩambi Watho Kĩerũ, o na gũtuĩka maraarĩ thirikariinĩ thĩiniĩ gatagatĩ.

Mũingĩ no wĩyũrie mũng’eng’ano ta ũcio wĩrĩga kuoneka thirikariinĩ ĩrĩkũ thĩiniĩ wa thĩ, kana hihi nĩ ũrĩ woneka bũrũriinĩ wao wa Kenya. Nĩ ma Kenya gũtirĩ kuoneka thirikari ngayũkanu ta ĩyo ya mbere wa ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ.

Thutha wa ũikia wa mĩtĩ ĩyo, Raila Odinga na mamĩnĩthita mangĩ matandatũ marĩa maranyitanĩire nake ũtongoriainĩ wa Tũcungwa, nĩ mararutũrũrirwo thirikariinĩ nĩ Mũgathe Mwai Kĩbakĩ.

Nĩ tsunami kana nĩ mũtego wa mbĩa ndege na itarĩ ndege?

Raila Odinga nĩ aroigaga kaingĩ hĩndĩ ya mũng’eng’ano wa Tũcungwa na Tũrigũ atĩ nĩ gũgũka tsunami ya ũteti na yahota gũthereria arĩa matahaicĩte tũcũmbĩrĩ twa tũthũngũri. Hihi tsunami ĩyo nĩ nyoneku? Angĩkorwo tsunami ĩyo oigaga nĩ kũhootwo gwa Tũrigũ hĩndĩ ya gũikia mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩrĩ, ĩragĩthereririe arĩa matararĩ atege. Tsunami ĩyo ĩrokire ĩhana mũtego ũrĩa wĩragwo wanyitũkirie mbĩa iria ciarĩ ndege na iria itaarĩ ndege. Raila o na akĩĩraga andũ mahaice tũcũmbĩrĩ twa tũthũngũri matigathererio nĩ tsunami, nĩ aariganĩirwo nĩ kũhaica gacũmbĩrĩ we mwene hamwe na arũmĩrĩri ake, na rĩu nĩ o athererie. Tua wĩtuĩre!

Mũng’eng’ano wa Raila Odinga na thirikari ya Mũgathe Mwai Kĩbakĩ wambĩrĩirie o rĩrĩa oigire atĩ MoU yake na Kĩbakĩ nĩ yaregire kũhingio, na akĩmĩruta mũingĩinĩ kuonania ũrĩa meetĩkanĩirie hĩndĩ ya gĩthurano kĩa mwaka wa 2002.

Ngĩaria ma, niĩ ndiĩtĩkanĩtie na MoU ta icio ciandĩkanagĩrwo mĩkawainĩ mĩnene ya itang’a mũingĩ ũtoĩ. Kwa ũguo ndingĩtuĩra Mũgathe Mwai Kĩbakĩ itua nĩ kũrega kũhingia MoU ĩyo. MoU ĩyo yateithagia bũrũri atĩa? Nĩ yarũmagĩrĩra watho wa Kĩambi Watho kĩa bũrũri kana hihi yarĩ nja ya watho? Ciũria ta ici ikwenda gũcokio kana MoU ĩyo ĩriganĩre na ndĩgacoke kũgwetwo tondũ ti ya gwaka bũrũri nĩ ya gwaka ikundi iria ciandĩkanĩire.

Kanyoni kabariti keninĩire njoya
Kwerirwo kanyoni kabariti keninĩire njoya nĩ ũrũme na marakara. Atongoria a Aregani na Kĩambi Watho Kĩerũ nĩ njoya mareninĩire nĩ ũrũme na marakara ma kwaga kũhingĩrio wendi wao ũrĩa mandĩkanĩire MoU na Kĩbakĩ mbere ya gĩthurano kĩa mwaka wa 2002.

Raila na arũmĩrĩri ake nĩ mangĩahotire kũriganĩrwo nĩ MoU na marutithanie wĩra wega na Kĩbakĩ, no mambĩrĩirie mũng’eng’ano nĩ marakara matathiraga kinya macũngĩrĩro maraikio nja wa thirikari thutha wa gũtongoria Aregani na Kĩambi Watho Kĩerũ.

Rĩu atongoria acio matirĩ na iturwa cia mamĩnĩthita iria maraarĩ na cio mbere, na o na makiugaga atĩ matiramakio nĩ kũhũrũrwo ndebe, ũũma nĩ atĩ kaba gũkorwo thirikariinĩ gũkĩra nja tondũ ciĩko nyingĩ cia gwaka bũrũri ciĩkagwo nĩ arĩa me thĩiniĩ.

Atongoria acio a Aregani na Kĩambi Watho Kĩerũ nĩ marakinyĩte handũ kinya makarumaga Mũgathe Kĩbakĩ makĩmwĩraga amabute wĩra angĩkorwo nĩ mũndũrũme. Nĩ kũ ũrĩ waigua mamĩnĩthita makĩra mũingĩ atĩ nĩ maraigua njono nĩ gũkorwo thirikariinĩ ĩrĩa ĩrathana kwao? Mĩnĩthita angĩigua njono nĩ ũrĩa thirikari ya bũrũri wake ĩtararuta wĩra wega nĩ kĩĩ kĩngĩgiria eyeherie thirikariinĩ ĩyo? Ciũria ici na ingĩ nyingĩ twagĩrĩirwo nĩ kwĩyũria tũtanatua cira wa kũingatwo kwa atongoria a Tũcungwa thirikariinĩ ya Kĩbakĩ.

Raila na arũmĩrĩri ake arĩa mareĩta ODM nĩ endi ndemokirathĩ?
Mĩario ya Raila thutha wa mamĩnĩthita kũbutwo wĩra ndĩonanirie we na gĩkundi gĩake marĩ endi ndemokirathĩ tondũ erire arĩa a gĩkundi kĩu kĩa ODM megwĩtĩkĩra iturwa cia mĩnĩthita matetĩkĩrĩtio nĩ ODM nĩ mekũingatwo gĩkundiinĩ kĩu kaimana.

O ta ũrĩa Raila akoragwo na uge ithuranoinĩ cia kwao Luo Nyanza, no guo erenda akorwo na uge gĩkundiinĩ kĩa ODM. Na nĩ ma arĩa marahetwo iturwa nĩ Kĩbakĩ a kuma Luo Nyanza nĩ maraciregire nĩ gwĩtigĩra gũkaga gũthurwo rĩngĩ kwao nĩ ũndũ wa gũkararia wendi wa Raila Odinga.

Ũrĩa gũtamenyekete kahindainĩ gaka nĩ kana ODM nĩ ĩgũkũra kana nĩ ĩkũharagana atongoria a yo mambĩrĩria kũgayana iturwa angĩkorwo nĩ mekũmĩtua kĩama kĩa ũteti. Ũhoro ũyũ ũkamenyeka wega Thingira wa Mawatho wahingũrwo mwaka twerekeire. Tegai matũ!

Ĩndĩ Raila na arũmĩrĩri ake ta Kalonzo Musyoka, Prof. Anyang Nyongo, Otieno Kajwang, na angĩ aingĩ, nĩ mathiĩte na mbere na mĩario ya kuonania bata wao mũnene nĩ kũgũithia thirikari ya Mũgathe Mwai Kĩbakĩ mwaka wa 2006. O ũrĩa matukũ marathiĩ na mbere, Raila aroneka arĩ bundi wa gũtharia no ti wa gwaka. Akĩeheria mĩario yake ya "Kĩbakĩ Tosha", Raila nĩ aroigire atongoria a Tũcungwa merire mũingĩ ũregane na Kĩambi Watho kĩerũ thutha wao kwaga kuiguana na Mũgathe Kĩbakĩ. Kuoguo ti Kĩambi Watho kĩerũ kĩarĩ na mahĩtia.

O na gũtuĩka ateti aya nĩ o maragiririe bũrũri witũ wa Kenya ũgĩe na Kĩambi Watho Kĩerũ mwaka wa 2005, mĩario yao rĩu nĩ mĩgarũrũku na ĩrenda kuonania ta arĩ Mũgathe Mwai Kĩbakĩ ũragiririe Kĩambi Watho Kĩerũ kĩoneke. Mbere ya ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa mũingĩ ateti aya moigaga atĩ thirikari yendaga kũgirĩrĩria ũikia wa mĩtĩ, na ũguo gũtiarĩ ma tondũ mĩtĩ nĩ yaikirio na thirikari ĩgĩtĩkĩra kũhootwo. Thutha wa kũhootana atongoria aya moigire mekwenda gĩthurano kĩa mĩtũkĩ na matikwenda kwaria na Kĩbakĩ, no rĩrĩa monire atĩ Kĩbakĩ ndararia nao makĩgarũra mĩario makĩambĩrĩria kuga atĩ Kĩbakĩ nĩ ararega kwaria nao o na makĩendaga, na rĩu no guo maroiga.

Ndigwĩciria mũingĩ nĩ ũgwĩtĩkĩra kũhenio rĩngĩ nĩ atongoria aya a Tũcungwa ta ũrĩa ũrahenirio hĩndĩ ya ũĩkia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ na thutha wa ũhootani wa Tũcungwa. Kĩambi Watho Kĩerũ nĩ kĩa mũingĩ wa Kenya hamwe na njiarwa cia guo, na gĩtiagĩrĩire gũkorwo gĩ gĩa gĩkundi kĩmwe kana kĩngĩ.

Nĩ wega thirikari ĩthiĩ na mbere na kũhotithia wandĩki wa Kĩambi Watho gĩa kũiguithania mũingĩ wa Kenya. Na tondũ Mũgathe Mwai Kĩbakĩ nĩ oigĩte thirikari yake nĩ ĩgũthiĩ na mbere na wĩra ũcio, nĩ kwagĩrĩire ikundi cia mĩena yothe inyitanĩre wĩra ũcio itekũnyitithania ũteti wa Kĩambi Watho Kĩerũ na ũteti wa cio kana wa gĩthurano kĩa mwaka wa 2007. Mĩario ya kũgũithia thirikari ya Mwai Kĩbakĩ yagĩrĩire ĩthire na ateti arĩa marenda gĩturwa kĩa wathani meterere gĩthurano kĩa mwaka wa 2007.

Kũnũra Tũrigũ

O ta ũrĩa cama wa tucungwa ũmenyekaga tuonũrwo, o na cama wa tũrigũ no guo. Mũingĩ no wende kũmenya kĩrĩa gĩatũmire Tũrigũ tũhootwo nĩ Tũcungwa hĩndĩ ya ũikia wa mĩtĩ ya Icokia rĩa Mũingĩ, na Tũrigũ nĩ tuoigĩte atĩ tũkwenyenyia bũrũri wothe handũ warũma.

Tũrigũ twarĩ na mahĩtia maingĩ kuma o kĩambĩrĩria gĩa kũhoya mĩtĩ tondũ twambĩrĩirie twĩ tũcerere. Kambĩini yambĩrĩirie mbere ya rĩrĩa yetĩkĩrĩtio, na kũna yambĩrĩirie mbere wa mũingĩ gũthomithio maũndũ ma Kĩambi Watho Kĩerũ. Rĩrĩa Tũrigũ twamenyire Tũcungwa nĩ twambĩrĩirie kambĩini tũtiahotire kũrũgamia kambĩini ĩyo ĩtaarĩ njĩtĩkĩrie na tuo nĩ kũingĩra kĩhaaro twaingĩrire. Hihi hau nĩ ho kũhotwo gwa Tũrigũ kwambĩrĩirie.

Ũndũ ũngĩ niĩ ingiuga wahootithirie Tũrigũ nĩ gwĩka kambĩini ya gũkararia marĩa maarĩtio nĩ ODM, handũ ha kwĩra mũingĩ wega wa Kĩambi Watho Kĩerũ. Ningĩ Tũrigũ Tũtianyitanĩire gwĩka kambĩini tondũ tũtiathiaga hamwe kaingĩ. Mũingĩ no woherwo angĩkorwo weciririe Tũrigũ tũtiarĩ hamwe.

Tũrigũ Thingirainĩ wa Mawatho Mwaka Mwerũ
Tondũ mamĩnĩthita ma mwena wa Tũcungwa nĩ mareheririo thirikariinĩ, nĩ ihinda rĩa mamĩnĩthita ma mwena wa Tũrigũ kũrutĩra mũingĩ wĩra na kuonania ũrũmwe wĩrainĩ wa gwaka bũrũri. Mamĩnĩthita maya mangĩruta wĩra wega, mũingĩ nĩ ũkuona na ũkenere wĩra ũrĩa mũrute. Ĩndĩ mũng’eng’ano ta ũrĩa ũraarĩ ho mbere ũngĩthiĩ na mbere, kana wĩra wa gũtũmĩkĩra mũingĩ wage kũrutwo wega, mamĩnĩthita maya no makorwo mahĩtĩirie mũingĩ na no mũhaka maikio nja gĩthuranoinĩ kĩa mwaka wa 2007. Mũbira rĩu wĩ mwena wao. Ĩndĩ nĩ maikare meharĩirie wega tondũ mamĩnĩthita marĩa mararutũrũrirwo thirikariinĩ megũcokia mũng’eng’ano wao na thirikari Thingirainĩ wa Gũtua Mawatho. Gĩcanjama ti gĩthiru, o na no tuge nĩ hĩndĩ kĩrambĩrĩria!

Ĩkũrũndwo ndĩregaga ruoro
Tondũ Tũrigũ nĩ tũrahootirwo nĩ Tũcungwa na tũretĩkĩra, ndirĩ na maũndũ maingĩ ma kuga megiĩ Tũrigũ tondũ nĩ twĩtĩkĩrĩte kũhootwo. Ĩndĩ no nyende kũririkania mũingĩ mandĩko njĩrĩga kwandĩka haha ma Mĩkũna Rũkũ.

Kũroneka ateti aingĩ a Kenya nĩ matuĩkĩte mĩkũna rũkũ na nĩ maranyitanĩra na mabarũthi a mabũrũri ma rũraya magĩetha ũteithio wa mbia cia kũng’eng’ana na thirikari ya Kenya. Mabarũthi mamwe nĩ marageria gũikia mĩgambo yao ya kuonia thirikari ya Kĩbakĩ ũrĩa yagĩrĩire gwĩka, ta ũrĩa barũthi wa Njĩrĩmani erĩga kwĩra Kĩbakĩ etie gĩthurano kĩa mĩtũkĩ.

Thirikari ya Kenya ti ya gĩkoronĩ na ndĩkwenda kwĩragwo nĩ barũthi wa bũrũri ũrĩkũ kana ũrĩkũ ũrĩa ĩgwathana, o ta ũrĩa thirikari ya Kenya ĩteraga thirikari cia mabũrũri mangĩ ũrĩa ciagĩrĩirwo nĩ gwatha mabũrũri ma cio.

Gũtirĩ mũteti wendete bũrũri wake ũngĩnyitanĩra na mabarũthi a mabũrũri mangĩ gũcambia kana kũhũũra thirikari ya bũrũri wake. Kwa ũguo nĩ ngũria ateti a Kenya a mĩena yothe, ikundi ciothe, kana ũteti o wothe, matige kũnyitanĩra na mabũrũri ma rũraya gũthũkia thirikari yao. Bũrũri wa Kenya nĩ ũtige kũhũũrĩrwo ngengere!

Thaaai!