Ũtukũ Gũtukũrwo nĩ Tawa

Rũgano rwa Mwendandũ na Wainegene Magĩetha Njũng’wa: Gĩcunjĩ gĩa Kenda

Ugai ĩ tha..

Nĩ ma bũrũri wa Nyagwitũ warĩ na ũhoro. No itũũrainĩ rĩa Gaikiamĩtĩ, rĩrĩa rĩarĩ itũũra inene mũno bũrũriinĩ wa Nyagwitũ, nĩ kuo ũhoro wamatĩire. Mũingĩ wa itũũra rĩu na wa matũũra mangĩ ma hakuhĩ, nĩ waregeire kĩharoinĩ kĩa wĩyathi mũthenya ũcio. O na gatuma gatumana kĩharoinĩ na bũrũriinĩ wothe mũthenya ũcio wa Mwendandũ, Mũingĩ no tũtutu wathugundire kũringana na ciama iria warũmagĩrĩra, na ũgĩthiĩ na mbere na ndereti ciĩgiĩ gĩthurano kĩa ũikarĩri wa njũng’wa.

Amwe moranagia atĩrĩ, hihi mũrimũ ya Gwakwo na wa Kũhũyũka nĩ ĩkũninwo bũrũriinĩ wĩtũ nĩ atongoria aya maretha njũng’wa, narĩ mĩrimũ ĩyo ĩtunye nduma bũrũri ũthiĩ na mbere? Angĩ nao moranagia atĩrĩ, kaĩ Wainegene ekũnegenia inegene handũ ha kũnina inegene rĩu rĩake? Nao angĩ makahana ta arĩ gũcokeria acio kĩũria na kĩũria kĩngĩ makoria atĩrĩ, kaĩ hihi Wainegene atanogaga kanua tondũ atũũra na inegene mĩaka ĩtano na no aranegena kinya ũmũthĩ?

Kamwana kamwe kanini karĩ gĩtutuinĩ hakuhĩ na Mwendandũ gakiuma mĩeũ gagĩĩthũaga mũtwe na guoko kwa ũmotho na karĩkia kuma mĩeũ gakĩũria atĩrĩ, hihi mũndũ wa inegene angĩka atĩa angĩnengerwo njũng’wa kana no kũmĩnegenia akĩmĩikarĩra na akĩmĩũkĩrĩria ũtukũ na mũthenya?

Mũingĩ ũrĩa waiguire kĩũria kĩu gĩa kamwana ũkĩĩng’aũrĩra na mĩtheko, ũgĩcoka ũgĩkira ki.

Nake mũtumia ũmwe warĩ mũkũrũ warũgamĩte na mũtirima wa mũkwanjũ aũnyitĩte na moko meerĩ akehanda na guo agacoka akaigĩrĩra kĩreru mokoinĩ macio make nake akiuga, inegene maita inegene no inegene, agĩcoka agĩikara thĩ o anyitĩte mũtirima wake na aigĩrĩire kĩreru o mokoinĩ marĩa make manyitĩte mũkwanjũ.

Kĩharo gĩgĩkira ngiria gwa kahinda ta ka ndagĩka ithatũ ũguo. Kĩrĩa kĩaiguĩkaga no mĩthiĩre na mĩkinyũkĩrie ya mũingĩ ũrĩa wathiaga na mbere na gũthugunda tũtutu twa ndundu mwanya mwanya.

O hĩndĩ ĩyo nĩ guo o rĩmwe matawa marĩa merĩ ma Mwendandũ magwatire me harĩa amaigĩrĩire kamethainĩ gatagatĩinĩ ga kĩharo hakũhĩ na harĩa arũngiĩ. Hatirĩ mũndũ wonirwo akĩgwatia matawa macio nĩ ta maya magwatire o ũguo me moiki. Matawa macio makanaga nĩnĩmbĩ ndune no mo marĩ ma rangi mwerũ. Nĩnĩmbĩ cia mo ciagayũkanĩte maita maingĩ ũũ atĩ cionekaga ta cioimaga matawainĩ kĩrũndo, o na gũtuĩka matawa marĩ merĩ tu.

Matawa macio meerĩ marĩ manyitanu na monekaga ta moyagwo na igũrũ nĩ guoko kwa mũndũ ũtonekaga makahana ta maya maikaraga makĩreraga rĩerainĩ na rĩrĩ rĩngĩ ningĩ magacoka methainĩ. No magegania ma matawa macio o na makĩreraga rĩerainĩ marĩ ma ũtheri tondũ ũtheri ũcio nĩ wahunjaga kĩharoinĩ kĩa wĩyathi gĩothe o na gũtuĩka matawa macio matiarĩ manene. Rĩu kĩharo kĩu gĩ gĩothe kĩahanaga ta mũthenya nĩ ũtheri ũrĩa woimaga matawainĩ macio.

Ningĩ rugarĩ wa matawa macio nĩ wakenagia mũingĩ na gũtirĩ warĩ kĩharoinĩ kĩu wacokire kũinaina nĩ ũndũ wa heho. Marĩ matawa merĩ ma magegania.

Mũgambo wa mũtumia ũmwe warĩ hakuhĩ na matawa macio ũkĩiguo kĩharoinĩ gĩothe ũkiuga:

Ũtukũ ũrĩ gũtukũrwo nĩ matawa merĩ ma Mwendandũ!

Na guo mũingĩ ũkĩambĩrĩria gũkuhĩrĩria harĩa matawa macio marĩ, na kwoguo wathiaga na harĩa Mwendandũ arũngiĩ na arũmĩrĩri ake kĩharoinĩ gatagatĩ. Arĩa marĩ gĩtutuinĩ kĩu makĩambĩrĩria kuga ngemi iria ithano cia kahĩĩ. Ngemi ikĩgamba ta ngwa kĩharoinĩ, na thutha wa ngemi mũingĩ ũtongoretio nĩ ngũi ithatũ cia airĩtu ũkĩambĩrĩria kũina rwĩmbo rwa mũgate wa maendeleo ta ũũ:

Tũtũire tũrĩaga nawe
Mũgate wa maendeleo
Na rĩrĩa waigua ihu nĩ rĩaku
Mwanake ũkaragaria maitho

Kawĩra gaka gathiĩ na mbere
O ta karĩa karutagwo nĩ awa
Tondũ kawĩra kega ka mũingĩ
Mwanake kagunaga o mũingĩ

Tũkũina kazi iendelee
Na tũcokere iendelee
Nĩ amu rĩrĩa inaendelea
Mwanake ciana no irathoma

Mwanake mwanake ikia mũtĩ
Na ũikie mũtĩ ũkĩmenyaga
Ya gwĩthurĩra ndĩrĩ gorwe
Mwanake thurana na ũgĩ

Kairĩtu kairĩtu ngatha ĩno
Kairĩtu kairĩtu ngatha ĩno
Kairĩtu kairĩtu ngatha ĩno
Wa Ngai ndũrĩ mũgarũri

Rĩrĩa rwĩmbo rũu rwamatire mũno tondũ rwainagwo rũgĩcokeragwo, no guo itutu ciaharaganire kĩharoinĩ kĩa wĩyathi. Itutu icio ciaharagana gũtiacokire kũmenyeka rĩngĩ mũingĩ warũmagĩrĩra mũtongoria ũrĩkũ kana kĩama kĩrĩkũ. Mũingĩ ũrĩa warũmagĩrĩra Wainegene na Wamũciĩ wothe ũgĩtukana na ũrĩa warũmagĩrĩra Mwendandũ na ũkĩingĩra rwĩmboinĩ rũu.

Kwaria ma ti mũingĩ wothe wainaga rwĩmbo rũu o na gũtuĩka nĩ wakuhĩrĩirie harĩa rwainagĩrwo. Kũrĩ amwe arĩa marĩ arũmĩrĩri a Wainegene na Wamũciĩ matangĩainire rwĩmbo rũu o na rũmatĩte ũguo rwamatĩte. No ũguo ti kuga nĩ marĩ na mahĩtia tondũ wĩyathi wa gwĩthurĩra wahunjĩte bũrũriinĩ wothe kuma Mwendandũ aikarĩra njũng’wa mĩaka ĩtano yathirĩte. Gũtikĩrĩ mũndũ o na ũmwe weragwo arũmĩrĩre mũtongoria ũyũ kana ũrĩa na hinya.

Wainegene o na ndakoretwo akinya kĩharoinĩ kĩa ndege matawa magĩakana kĩharoinĩ kĩa wĩyathi na itutu cia mũingĩ ikĩharagana.

Ririkana gatuma gagĩtumana Wainegene nĩ akoretwo ehoya kũrĩ arũmĩrĩri ake ambe ateng’ere mũrĩmo nĩ guo igongona rĩa kwanĩrĩra ahootanĩri othe a iturwa cia thingira rĩgĩkinya thutha wa thikũ ithatũ akoima na ya mũrĩmo nĩ guo hihi athaganwo nĩ andũ kwa ũingĩ ta ũrĩa Tĩba na Mwendandũ mathaganĩtwo kabere o hĩndĩ ta ĩyo ya gĩthurano kĩa ũikarĩri wa njũng’wa. Wainegene atũũraga na thuti ya gũthaganwo nĩ mũingĩ kuma hĩndĩ ĩyo.

Rĩrĩa mumo wa Wainegene ũrĩa watigĩtwo kĩharo kĩa wĩyathi wonire itutu cia mũingĩ ikĩharagana na mũingĩ ũgĩtukana na arũmĩrĩri a Mwendandũ rwĩmboinĩ rwa mũgate wa maendeleo, no guo mũtongoria wa mumo ũcio atarirwo ahũrĩre Wainegene thimũ atanaingĩra gatege ga gũthiĩ mũrĩmo.

Mũthenya ũyũ wa Mwendandũ anga ndwarĩ mwega na Wainegene. Akoretwo ageria gũthiĩ mũrĩmo maita merĩ mũthenya ũcio, rĩa mbere agĩcokera Uganda na rĩu ningĩ nĩ anyitire thimũ ya makara kuma kwĩ muno wake ũkĩmũmenyithia cia magegania marĩa marĩ kĩharoinĩ kĩa wĩyathi. Wainegene no kũingĩra aingĩrire gĩkariinĩ gĩake kĩa hama na agĩkĩhamũrithia o rĩngĩ kĩgarũrũke na kĩerekere kĩharoinĩ kĩa wĩyathi. Makari ma kũmumagaria na mo makiuma hama ya Wainegene thutha mahurĩtie rũkũngũ o ta yo.

Nĩ ũndũ wa mĩnoga ya mũthenya ũcio, Wainegene, kana Pentagon DM Wainegene (PDMW) na rĩtwa rĩngĩ, akĩra ndereba amũkĩrie makuhĩrĩria kĩharoinĩ kĩa wĩyathi, na akĩrĩa ngoi enyitĩte thĩa cierĩ cia mũtwe wake, ũrĩa rĩu warĩ mĩtwe ĩĩrĩ mĩnyitanu ta ũrĩa amenyithĩtie mũingĩ rũcinĩ rwa mũthenya ũcio.

Na ruo rwĩmbo rwa mũgate wa maendeleo rwamatĩte kũmata kĩharoinĩ kĩa wĩyathi. Ngemi, ihũni, na ndarama ciaiguĩkaga ta ici cianyitanagĩra rĩerainĩ ĩkamatia rwĩmbo kũmatia. Amwe mainaga manyitanĩte moko, arĩa angĩ mainaga kĩrũgarũgo, nao arĩa akũrũ makinyũkagia makinya merĩ mwena na mwena na rĩngĩ makoina maru hanini ikinyainĩ rĩa gatatũ, ta ũrĩa mwomboko wainagwo. Handũ ha heho mũingĩ wonekaga ũgĩtinia thigino na njara.

Wamũciĩ hĩndĩ ĩyo nĩ akoretwo ora mĩmero akĩgeria gwĩta mumo na arũmĩrĩri ake moime rwĩmboinĩ akamamenyithie wa kĩama kĩngĩ oigaga kĩarĩ hakuhĩ kuoneka. No arũmagĩrĩrwo nĩ andũ anini na mathiathia hanini ningĩ magacoka rwĩmboinĩ ta kũndũ rwĩmbo rũu rwamanyuaga hinya kinya makaremwo nĩ kuma ho. Kwoguo nĩ akenire mũno rĩrĩa onire makari ma Wainegene macoka kĩharoinĩ, o na gũtuĩka ndakenagio nĩ mwĩyato kana mĩtugo ya Wainegene tondũ Wainegene amenyerete kũmwĩtaga gatigiri gatarĩ njũng’wa kangĩhota kwĩyonera. Wainegene eyataga atĩ we arĩ mbarathi ya mahenya, na gũtirĩ mbarathi ĩngĩ onaga kĩharo narĩ maguthũrane mathakoinĩ ma gwetha njũng’wa na yo.

Wainegene na Wamũciĩ ningĩ matũire na muku ngoroinĩ ciao kuma rĩrĩa icungwa rĩatũkanire icere kĩharoinĩ na gĩcere kĩmwe gĩkĩũra. Wamũciĩ oigaga gĩcere kĩu ti kũra kĩorire atĩ kĩoirwo nĩ Wainegene nĩ guo atĩ angĩtunywo kĩama gĩake gĩa icungwa igima agathondeka kĩama kĩngĩ gĩa icungwa kĩnuthu. Nake Wainegene oigaga atĩ no we wiki woĩ kũrĩa gĩcere kĩu gĩa icungwa gĩathire, no ndoimbũraga kwarĩ kũ. Muku wao erĩ wakiumaga icungwainĩ rĩu.

Makari ma Wainegene makĩrũgama hakuhĩ na harĩa rwĩmbo rwainagĩrwo Wainegene no gũkĩrio okĩragio no ndahotaga gũkĩra nĩ ũndũ wa mĩnoga. Okĩraga hanini no ageria kũhingũria maitho ningĩ akagonderera akainamia mĩtwe ĩrĩa yake ĩĩrĩ na akambĩrĩria kũng’orota. No mumo wake nĩ wahotire kũmũkĩria thutha wa ndagĩka ta igĩrĩ ũguo kuma makari makinye hau kĩharoinĩ. Mũnyaka wake nĩ atĩ ndonirwo nĩ mũingĩ agĩũkĩrio tondũ nĩ kũina wainaga.

Wainegene okĩra agĩkorire rwĩmbo rũmatĩte kũmata kĩharoinĩ kĩa wĩyathi. No handũ ha gũthiĩ harĩa mumo wake rĩu wathugundaga gĩtutu ndũkamenywo atĩ nĩ waingĩrĩte rwĩmboinĩ rwa mũgate wa maendeleo, athire hau hainagĩrwo. Na akinya hau rwĩmboinĩ akĩambĩrĩria gũtherũka ndeto ta iria erĩgĩte gũtherũka rĩrĩa aũrĩire nguo kĩharoinĩ mũthenya barigici.

Nĩ njũĩ mũroiga nĩ mũraina wega, Wainegene akiuga anĩrĩire, no niĩ nĩ njũĩ mũtiraina wega. Nĩ inyuĩ mwagiria nyingĩre gatege ndoiga nyambe njoke ndĩmũmenyithie atĩ nĩ mũrabacia rwĩmbo. Rwĩmbo rũrĩa mũngĩraina nĩ rwakwa ngĩnengerwo njũng’wa, no ti rũu mũraina rwa mũgate wa maendeleo, na nĩ maendeleo gũtarĩ. Mũgate ũcio mũrainĩra ũrĩagwo nĩ atare, na inyuĩ mũtirĩ amwe a acio atare. Wainegene akĩamba gũtinĩria mĩario yake hau eterere ĩnyitwo nĩ andũ na hihi matige kũina nĩ guo amahe ndeto ciake. No anini arĩa marĩ hakuhĩ maiguire mĩario ĩyo yake.

Nao aini rĩu nĩ manogete na mona Wainegene akĩenda kũmarĩria monire ũyũ wĩ mweke mwega wa kwamba kũhurũka, na kwoguo mainire o ibungo ingĩ igĩrĩ na makĩrĩkia kũina makĩambĩrĩria gũtheka nĩ ũrĩa mainĩte wega.

Mĩtheko yarĩ ya ndagĩka ta ithatũ, na hĩndĩ ĩyo Wainegene no etereire narĩ ahote gũikia koigo kangĩmũheithia njũng’wa. Mĩtheko yahũahũa Wainegene agĩkorora hanini, agĩcoka akĩambĩrĩria mĩario.

O ta ũguo ngũgwetete hĩndĩ ĩyo mũkũinaga, kwĩ na mĩhuhu mĩingĩ ĩranjambia nĩ ũndũ wa ciĩko itekĩte. Ngwenda kũmũmenyithia atĩ niĩ ndirĩ ũru na mũndũ, o na gũtuĩka amwe maroiga no ndĩmaikie korokoro kana kĩnyonga ingĩikarĩra njũng’wa. Mĩhuhu ĩyo nĩ ya maheni, na tondũ nĩ ndĩrarutire mandĩko marĩa twandĩkanĩire na aithĩramu mũingĩinĩ, rĩu ngwenda na inyuĩ mwĩre Mwendandũ arute mandĩkanĩro make na mũriũ, marĩa marandĩkanĩire atĩ nĩ we agatigĩra ũikarĩri wa njũng’wa thutha wa mĩaka ĩtano, ũikarĩri wa njũng’wa ĩno ya bũrũri ũtuĩke wa ndiganĩro.

Wainegene agĩtithia hanini agĩcoka agĩthiĩ na mbere, ningĩ rĩu nĩ menyete atĩ Mwendandũ arenda kũiyithia mĩtĩ ahũthĩrĩte ECK, no mumo wakwa ndũngĩmwĩtĩkĩria. Nĩ ngũmenyithia mumo wakwa ndũkanetĩkĩrie ũici ta ũcio wĩkwo bũrũriinĩ, na kwoguo ngwenda na inyuĩ mũgatũnyita mbaru hĩndĩ ĩyo tũkĩregana na ũici ũcio. Mũngĩona ndahotwo gĩthuranoinĩ gĩkĩ, mũkamenya nĩ kũiywo kĩaiywo na mũke harĩa ngetana mũcamanio hĩndĩ ĩyo nĩ guo tũregane na ũici wa mĩtĩ twĩ hamwe.

Niĩ njaragia ma, Wainegene akiuga, na akĩamba gũtithia hanini, agĩcoka agĩthiĩ na mbere na mĩario. Aici acio maraiya mĩtĩ ya gĩthurano maramĩiya na karamu wabiciinĩ nene ya ECK, na erĩ ao nĩ a kuma gatagatĩinĩ ka bũrũri gũkuhĩ na kwa Mwendandũ na mũtongoria wao aretwo Ceri, ũmwe nake nĩ wa kuma gĩcũainĩ, na angĩ erĩ moimĩte gĩcigo kĩa rũgũrũ. Ngwenda Mwendandũ atwĩre kĩrĩa kĩratũma aiyithie mĩtĩ, na inyuĩ ngwenda mũnengere mĩtĩ yanyu yothe kinya muone nĩ ndaikarĩra njũng’wa nĩ guo ũici ta ũcio ũthire biũ bũrũriinĩ.

Hau nĩ ho ambire gũkinyia mĩario, agĩcoka akiuga etĩkĩrio ambe aguthũke mũrĩmo hĩndĩ ĩyo nĩ guo kamũira tũrĩma tuothe twa magathĩti twanĩrĩre ũhoro ũcio amahee akorwo akinya mũrĩmo. Ũhoro ũyũ ndamũhee nĩ mũhiũ, na wahota kũgucĩrĩria andũ ta mirioni ĩmwe moke mathagane kĩharoinĩ kĩa ndege ngiuma mũrĩmo. Mangĩka ũguo marĩ aingĩ biũ, gũtirĩ nganja njũng’wa nĩ niĩ ngaikarĩra, Wainegene akiuga na akĩrĩkia mĩario.

Wakamũira mumo wa Wainegene ugwetete ciugo hama na nyundo, Wainegene nĩ aingĩrĩte gĩkari gĩake na gĩgakũra kĩerekeire kĩharoinĩ kĩa ndege. Gĩatigire kĩahuria rũkũngũ, na thutha wa nuguta ta mĩrongo ĩĩrĩ mumo na arangĩri a wainegene nao magĩkũrithia makari mao matatũ makiuma Wainegene thutha. Makari macio no rũkũngũ matigire kĩharoinĩ, magĩthiĩ kinya makĩbuĩria.

Hĩndĩ ĩyo nĩ guo Mwendandũ arĩirie mũingĩ akĩwĩra, nĩ mwakĩyonera arĩa matarĩ wĩra marutaga tiga wa kanua gatheri na gwĩteng’erithia mĩrĩmo.

Mũtumia warĩ hau akĩũria na mũgambo wainainaga, wara ũyũ maroiga me na guo wa kuona andũ makĩiya mĩtĩ na karamu wabiciinĩ cia ECK mararutire kũ na ti o ogĩ arĩa merirwo atatũ a njata? Kai hihi inegene rĩa Wainegene rĩgũcarĩka maheni, mũtumia ũcio akĩũria na mũgambo o ũcio wainainaga agĩcoka agĩkira o rĩmwe etereire Mwendandũ athiĩ na mbere na mĩario.

Mwendandũ erire mũingĩ ũikare ũnyitanĩte na ndũkanetĩkĩrie bũrũri wao ũtinangio tũcunjĩ nĩ mũndũ ũrĩte njĩra kinya akeigĩrĩra mũtwe wa mũndũ ũngĩ mwĩrĩinĩ wake. Akĩrĩkia, Mwendandũ nĩ erire mũingĩ atĩ wamũhe mĩtĩ we nĩ egũthiĩ na mbere na kũrutĩra bũrũri wĩra, na aingate mĩrimũ ya Gwakwo na Kũhũyũka kaimana, na kazi iendelee.

Na rĩu nĩ njũĩ mũrĩ anogu nĩ kũina na gũthikĩrĩria mĩario mĩingĩ, ngwenda mũinũke niĩ njũkage arĩ niĩ kũrĩa mũrĩ kuma ũmũthĩ, nĩ amu nĩ ngwenda kuona ũrĩa wĩra ũrathiĩ na mbere matũũrainĩ manyu mothe. Nĩ ngatho nĩ gwĩkinyia kĩharoinĩ na gũkũngũĩra mũthenya ũyũ, Mwendandũ akiuga, na akĩrĩkia mĩario yake na akĩambĩrĩria gũthiĩ ngariinĩ yake.

Matawa marĩa merĩ na mo makĩambĩrĩria kũrũmĩrĩra Mwendandũ, no mũmakui ndonekaga. Matawa macio mahanaga ta maya maretwara harĩ Mwendandũ, o mamũrĩkĩte kĩharo gĩothe gĩkahana mũthenya.

Na guo mũingĩ no gũcokia wacokirie ngatho nĩ kũmĩrĩrio atĩ mĩrimũ ya Gwakwo na Kũhũyũka nĩ ĩkũninwo, na ũkĩambĩrĩria kũinũka o mũndũ na kwao. Gĩkundi kĩmwe gĩathire gĩkĩinaga ũũ:

Mwanake na kairĩtu ikiai mĩtĩ
Na mũikie mĩtĩ mũkĩmenyaga
Ya gwĩthurĩra ndĩrĩ gorwe
Andũ aitũ tũthure Mwendandũ

Kĩharo kĩa wĩyathi gĩgĩkira ngiria. Na cio nyoni ĩkĩambĩrĩria kũgamba nyurunyuru itarainĩ cia cio. Mũthenya wa Mwendandũ wathiraga gũgĩkĩa, no gĩkĩ kĩarĩ o kĩambĩrĩria kĩa wethi mĩtĩ, ũhoro mũingĩ warĩ o thutha.

Cokai haha Kiumia kĩngĩ mũtegete matũ ndĩmũganĩre cia Mwendandũ na Wainegene magĩetha njũng’wa!

O rĩngĩ RIRIKANA, mũtĩ ũgĩaga bata nĩ gũikio irebeinĩ hĩndĩ ya gĩthurano. We wĩ na guo, menyerera ndũkanacererwo mũthenya wa gĩthurano wakinya. Gurumũka na mũtĩ waku na ũgurumũre angĩ ikũmi. Mũndũ ũmwe ndeheragĩrwo njĩra. Karumbeta nĩ kahuhe, na guo coro ũrĩ thutha!

Thaaai!

Hihinya ndari ũthome rũgano rwa Mwendandũ na Wainegene Magĩetha Njũng’wa, gĩcunjĩ kĩa: 1 , 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8