Ũteti wa Gũtinangia Bũrũri Tũcunjĩ

Rũgano rwa Mwendandũ na Wainegene Magĩetha Njũng’wa: Gĩcunjĩ gĩa Kana

Ugai ĩ tha…

O na mũthenya wa kiumia ũtanakinya, Wainegene nĩ ahĩkire ruo ta Nyagaki, agĩta gĩkundi kĩa mumo mũcamanio kĩharoinĩ kĩa wĩyathi. No ningĩ warĩ mũcamanio kana warĩ mũrũrũngano wa mumo kuma matũũra ma haha na harĩa umanĩte thutha ũkĩhũyũkaga na guo ũkoimwo thutha nĩ mũhũyũko ũcio wa guo?

Tondũ andũ aingĩ metereire mũcamanio wa mũthenya wa kiumia na ndwakinyĩte, aingĩ nĩ marigirwo kaĩ hihi kuoneka atĩa rĩrĩa monire mũtongoro wa mumo werekeire kĩharo, na amwe ao makĩũrũmĩrĩra magĩthiĩ kĩharo kwĩyonera na maitho mao, kana kũhũnia maitho mao.

Andũ a kuma matũũrainĩ rĩrĩa makinyire kĩharoinĩ kĩa wĩyathi, makorire Wainegene ahaicĩte gĩtara gĩa kwarĩrio anyitanĩirie ĩkero igĩrĩ ngundiinĩ ĩmwe akĩarĩria mumo. Nguo ciake ciarĩ o iria ekagĩra kaingĩ cia marangi ma macungwa, na mũthũ warĩ o wa sombrero.

Githĩ mũtiakĩonire rĩrĩa twĩrĩga haha atĩ niĩ nĩ njĩkaga ciama? Wainegene akĩũria mumo na agĩcoka agĩthiĩ na mbere na mĩario ta arĩ gwĩcokeria kĩũria ecokagĩria no handũ ha gwĩcokeria nĩ kĩũria kĩngĩ oririe. No anga harĩ mũndũ o na ũmwe woimire onete kĩnuthu gĩa icungwa rĩrĩa rĩatũkanĩire icere kĩharoinĩ na rĩkĩũnganio nĩ Wamũciĩ?

Ha, ha, ho, ho, ha ha.. kaĩ mũthakaga na niĩ nĩ kĩ? Ndendaga mwĩyonere na maitho manyu ngĩka ciama, na nĩ mweyoneire nĩ amu korwo mũtieyoneire nĩ hangĩrĩ ũmwe wanyu ũngĩramenya kĩnuthu gĩa icungwa kũrĩa gĩathire. No rĩu no niĩ njũĩ ũhoro ũcio na no niĩ ingĩcokia kĩnuthu kĩu kana ndĩmũguũrie maitho muone kũrĩa kĩrĩ. O na Wamũciĩ we mwene ndarĩ amenya kĩnuthu kĩmwe gia icungwa rĩu rĩake kũrĩa gĩathire, no niĩ njũĩ ndĩ wika ng’a.

Na o ta ũguo gũtarĩ mũndũ o na ũmwe ũngĩtwĩra kũrĩa kĩnuthu kĩu gĩa icungwa gĩathire tiga niĩ, no guo arĩ o niĩ ndĩ wiki njũĩ kũrĩa thiri kari ya Mwendandũ ĩtwaraga mbeca mbirioni 50 o mwaka, mbeca cia mũingĩ iria ĩiyaga.

Mbeca icio tondũ nĩ njũĩ kũrĩa irĩ, nĩ ngaciruta kuo na nĩ cio ikarĩha gĩthomo gĩa tũhũ kĩrĩa ndĩreranĩra ũtetiinĩ wakwa. Acio angĩ matiramwĩra kũrĩa mbeca cia marĩhi ma thukuru iriumaga, na tondũ niĩ nĩ ndĩramwĩra rĩ, githĩ mũtikĩagĩrĩirwo nĩ mũnengere njũng’wa narĩ ndĩyatange na yo mĩaka ĩtano kamũira njũkĩrĩrie mũnini wakwa? Wainegene oria kĩũria kĩu nĩ acomorire ngacibũ mũhuko na akĩĩhura thithino thithi maita merĩ, agĩcoka akĩrora mumo hamwe na andũ arĩa angĩ makinyĩte kĩharoinĩ ta arenda mamũcokerie kĩũrĩa kĩu.

O hĩndĩ o ĩyo mũtumia warĩ mũniarangu hanini nĩ arũgamire na igũrũ kuma harĩa aikarĩire kanyeki kuma akinya kĩharoinĩ e ũmwe wa arĩa marũmĩrĩire mũtongoro wa muno. Akĩamba agĩkorora hanini maita matatũ ta arĩ mũmero ahatũraga kĩndũ na akĩũria:

Githĩ mũcamanio wa njũng’wa ti wa kiumia? Nĩ kĩ gĩgũtũma we Wainegene ũhĩke ruo ta Nyagaki kinya wĩtane mũcamanio waku wiki arĩa angĩ marenda njũng’wa matarĩ ho? Arĩkia kũria ciũria icio, agĩikara thĩ.

Wainegene ndamũcokeirie ciũria ciake, athire o na mbere na mĩario yake ta kũndũ ataiguire ciũria icio.

O ta ũguo ndekire kĩama na cienyũ cia njungwa, no guo ndĩrenda gwĩka kĩama kĩrĩa gĩtarĩ gĩekwo nĩ mũndũ ũngĩ bũrũriinĩ ũyũ kuma wathaniinĩ wa Ngeretha kinya wa rĩu. Ndĩrenda gwatũrania bũrũri ũyũ tũcunjĩ kĩũmũhĩrĩga nĩ guo o mũhĩrĩga mwanya wĩhĩrĩgage na gĩcunjĩ kĩa guo o ũrĩa ũkwĩyendera. Na nĩ kĩo ndĩroiga ngũrehe Manjimbo, ngayanie bũrũri kĩmanjimbo, o mũhĩrĩga mwanya na njimbo ya guo mwanya!

Wega wa manjimbo, Wainegene agĩthiĩ na mbere na mĩario, nĩ atĩ mabũrũri marĩa marahe gĩtuĩku gĩa gwetha njũng’wa mothe makoragwo na manjimbo kwao, na kwoguo marenda bũrũri witũ ũhanane na mabũrũri mao. Angĩkorwo mabũrũri marĩa mathiu na mbere nĩ marĩ manjimbo rĩ, kaĩ na ithuĩ tũtangĩgĩa na manjimbo tũthiĩ na mbere ta mo? Na githĩ mũtironire gĩkari merĩgĩte kũnengera gĩtagwo hama? Kaĩ ndaikarĩra njũng’wa mũreciria ngũnengerwo makari mangĩ ta mo maigana atĩa? Kaĩ kũrĩ rũhonge rwa wĩra wa bũrũri rũrĩkoragwo na marandiroba kana matoyota rĩngĩ tiga o mahama ta kĩu mũranyonire na kĩo?

Bũrũri wothe ũhamithio na hama ta ĩno yakwa na waremwo nĩ kũhama ũhamũrwo!

No ningĩ o na hau harĩ o na kĩama ndĩrenda gwĩka nĩ guo inyuĩ mumo mũmenye wagĩrĩru wa kũnengere njũng’wa ndĩyatage na yo. Na kĩama kĩu nĩ gĩkĩ, Wainegene agĩthiĩ na mbere na mĩario, ndĩrenda kũmũgaĩra ũikarĩri wa njũng’wa handũ ha ĩtũre ĩikaragĩrwo nĩ mũndũ ũmwe tu, na nĩ mũkĩũĩ gũtirĩ mũndũ ũkoragwo na thende kana matina manene ũguo atĩ ma kũiyũra njũng’wa ĩno yothe.

Rĩũ handũ ha njikarĩre njũng’wa ndĩ nyika, ngũmũtinĩria tũcunjĩ tũigana ũna twa yo na inyuĩ mũikaragĩre tũcunjĩ tũu rĩrĩa na niĩ ndĩreyata na gĩcunjĩ kĩrĩa kĩnene gĩgũtigara. Nao athuri na atumia arĩa akũrũ tũmahamithie na hama, o itũũra mwanya na hama ya rĩo ya gũtirithia arĩa akũrũ ũkũrũinĩ wao nĩ guo ndĩmahumbe maitho mareke njikarĩre njũng’wa.

Rĩu bũrũri ũkorwo wĩ mũtinangie tũcunjĩ tũrĩa ndĩreta manjimbo, na mumo na guo ngaũhe tũcere twa njũng’wa ũikaragĩre, o gacere ka njũng’wa na njimbo mwanya kinya njimbo ciothe ikorwo na gacere ga cio ka njũng’wa hatarĩ ĩgũtigwo na thutha. Ningĩ nĩ mwakĩigua o na arĩa akũrũ ndinariganĩrwo nĩo nĩ ndamaikĩria o gatũĩ ga kũmahinga maitho, na nĩ ko kahama ga kũmahamũrithia ũkũrũ.

Githĩ ũyũ ti guo wathani mwega, Wainegene agĩthiĩ na mbere na mĩarĩo, atĩ kinya mumo riũ ũrĩkoragwo ũikarĩire tũcere twa njũng’wa o ĩrĩa ĩikaragĩrwo nĩ mũtongoria wa bũrũri. Ngayano njĩthĩ ya manjimbo na ya njũng’wa na ya hama!

Ndĩrenda kũmwĩra atĩrĩ mumo ũyũ, mũgĩũka mũthenya wa mũcamanio kiumia mũgoka mũkĩinaga o rwĩmbo rũmwe tu, atĩ mũkwenda bũrũri ũtinangio tũcunjĩ twa manjimbo, na njũng’wa ĩtinangio tũcere tũgaĩrwo manjimbo mothe wa gacere wa gacere tũikaragĩrwo nĩ mumo wathaniinĩ mwerũ wa Wainegene na mumo. Wathani mwerũ ũrakĩrĩrio mwaki nĩ mabũrũri ma rũraya marĩa moĩ manjimbo nĩ kuga atĩa.

Nengerai mĩtĩ yanyu, na niĩ ndĩmũtinangĩrie bũrũri na njũng’wa!

Na hau he kama o kangĩ ndĩrenda gwĩka, na nĩ ko ga kũrehe nding’ũri kana itonga cia mabũrũri macio igũre makambuni maya Mwendandũ atindaga akĩina atĩ nĩ mararehe baita. Baita ya tũciringi nĩ baita kana nĩ hathara? Na hĩndĩ ĩyo nĩ tũciringi tumĩte kwĩ wendia wa nduku na ũkamũri wa mbeca cia matawa ma kũgonia andũ mainage mbũri o na matacirĩ. Githĩ baita ĩrĩa njega mũno ti ya mbeca cia itang’a icio cia mũrĩmo, mbeca iria ciĩtagwo ndora? Inyuĩ mumo mũkwenda baita ya tũciringi kana mũkwenda baita ya ndora?

O hĩndĩ o ĩyo mũtumia ũrĩa wahanaga ta arĩ na gathukĩ mũtwe akĩingĩra kĩharo ahiũhahiũhĩte akiunaga iru hanini thutha wa gũkinyũkia makinya ta matano ũguo, agacoka akoyerera makinya mangĩ ta matano, o ũguo o ũguo. Mũtumia ũyũ ehumbĩte o ta ũrĩa ehumbĩte rĩrĩa Mwendandũ aragia kĩharoinĩ gĩkĩ kĩa wĩyathi. No rĩu mũtumia ũyũ nĩ arĩ na biringi, na kwoguo ainaga kĩbungo kĩmwe agacoka akahuha biringi maita matatũ, ningĩ akaina kĩbungo o kĩu rita rĩngĩ rĩmwe o akiunaga iru na gũkinyũkia makinya matano. Rwĩmbo rwake rwarĩ o rũrĩa rwa hau kabere:

Ndĩ na ihu rĩakwa
Ndarutire Kĩndawa
Na ngwenda riume
Ndikerwo nĩ rĩa ngati

Agĩthiĩ akĩinaga o ũguo kinya akĩbuĩria. Na guo mumo ũkĩambĩrĩria inegene rĩgiĩ hama, tũcere twa njũng’wa, na tũcunjĩ twa bũrũri kana manjimbo. Ma ya Ngai, amwe makĩiguo makiuganĩra, kahama kamwe nĩ gakwa. Arĩa angĩ moigage, na ma ya Ngai, kaba gũikarĩra kenyũ ka njũng’wa handũ ha kũhaica kahama na ndiũ kĩbara kĩnyitagwo atĩa, no hihi nĩ gacere ka njũng’wa ngwenda kana nĩ gacunjĩ ka bũrũri? Anga kaba niĩ ndinĩrio gacunjĩ ka bũrũri handage tũthũkũma kanjimboinĩ kamwe ge kagũnda gakwa ndĩ woiki, angĩ makoiga.

Nao arĩa angĩ makĩiguo makĩũrania, hihi tũhama tũtũ na tũcere twa njũng’wa kana tũcunjĩ twa bũrũri nĩ tũkũiganĩra andũ othe kana nĩ twa kũrehe ngũĩ bũrũriinĩ? Na angĩ makĩũrania, hihi nĩ ma atĩ Wainegene nĩ oĩ kũrĩa gĩcere kĩa njungwa gĩathire? Ĩ makoro ma njungwa magĩire kũ na ndinaigua akĩmagweta?

Gũtirĩ wainũkire na ũngĩ mũthenya ũcio. O mũndũ ageragia kwarĩria mũratawe na ndahote nĩ ũndũ wa inegene rĩa ngayano ya njũng’wa, tũcunjĩ twa bũrũri, na hama. Amwe mahũyũkaga makaruta mũhũyũ mĩenainĩ yerĩ ya tũnua twao. Mumo ũkĩhana ta ũyũ ũrarũĩra icere icio o na itarĩ nyoneku, ta ciarĩ icere cia biũ. Nĩ kĩo o mũndũ ethaga ha kũrĩra akehuria arĩ o wiki akainũka.

Na hau nĩ ho ngũĩ ya manjimbo bũrũriinĩ yambĩrĩirie, na ngũĩ ĩyo yahanaga ĩngĩ yarĩ bũrũriinĩ thutha wa wĩyathi.

Aingĩ a andũ a matũũra arĩa marũmĩrĩire mũtongoro wa mumo kĩharoinĩ mainũkire makĩyũragia, hihi mũthenya wa kiumia ũgakinya rĩ tũigue kana mĩrimũ ya Gwakwo na Kũhũyũka nĩ ĩkũrigitwo, ĩĩtunye nduma kaimana nĩ guo bũrũri ũgĩe ũgima wa mĩrĩ na thayũ?

Matukũ no ngũrĩrĩrĩ, mũthuri ũmwe akĩiguo akĩanĩrĩra, na hĩndĩ ĩyo nĩ guo kwagĩire gatuma gatumanu o ũũ wega. O Kaihũ na kwao, mũthuri ũngĩ akiuga, ta arĩ gũcokeria ũcio wa mbere. Ũtukũ ũgĩkira ngiria. Na kĩo gĩeterero gĩgĩtigwo rĩerainĩ.

Cokai haha kiumia kĩngĩ mũtegete matũ ndĩmũganĩre cia Mwendandũ na Wainegene magĩetha njũng’wa!

O rĩngĩ RIRIKANA, mũtĩ ũgĩaga bata nĩ gũikio irebeinĩ hĩndĩ ya gĩthurano. We wĩ na guo, menyerera ndũkanacererwo mũthenya wa gĩthurano wakinya. Gurumũka na mũtĩ waku na ũgurumũre angĩ ikũmi. Mũndũ ũmwe ndeheragĩrwo njĩra. Karumbeta nĩ kahuhe, na guo coro ũrĩ thutha!

Thaaai!

Hihinya ndari ũthome rũgano rwa Mwendandũ na Wainegene Magĩetha Njũng’wa, gĩcunjĩ kĩa: 1 , 2, 3