Wainegene Kũnegenia Inegene

Rũgano rwa Mwendandũ na Wainegene Magĩetha Njũng’wa: Gĩcunjĩ kĩa Inyanya

Ugai ĩ tha…

Rĩrĩa Mwendandũ, Wainegene, na Wamũciĩ maikũrũkire ngathĩ cia kuma gĩtarainĩ gĩa kwarĩrio matukane na mũingĩ nĩ guo meyarĩrĩrie manengerwo njũng’wa, Wainegene ndatonyire kũrĩ mũingĩ no kũingĩra aingĩrire hama yake na ĩkĩoneka ĩhurĩtie rũkũngũ yerekeire kĩharo kĩa ndege. Ũũ ndwarĩ ũndũ mwerũ harĩ arĩa moĩ Wainegene wega, warĩ ũndũ ekaga kaingĩ.

Amwe a arĩa matoĩ Wainegene wega nĩ maiguirwo makĩũrania, kaĩ Wainegene atekwĩyarĩrĩria kũrĩ mũingĩ ũmũthĩ? Nao angĩ moigaga hihi Wainegene agĩraga mwĩrĩ wa mũtwe ũcio erĩga kũruta rũraya tondũ onekaga ta anogetio nĩ gũkua mũtwe wa kerĩ mwĩrĩinĩ ũmwe. Nao angĩ no kũng’otha mang’othaga no gũtirĩ ciugo matamũkaga.

Kũu kĩharoinĩ kũrĩa mũingĩ warĩ na kuo kwarĩ na igongona rĩa kuo rĩa ũhootanĩri wa iturwa cia thingira. Arĩa mahootanagĩra iturwa icio marĩ ciamainĩ cia atongoria acio atatũ mahootanagĩra njũng’wa, Mwendandũ, Wainegene, na Wamũciĩ, hamwe na ciama ingĩ nini cia arĩa ikũmi meingĩrĩtie ũhootanĩriinĩ wa njũng’wa thutha mũtheri.

Ciama icio nini itiamenyekete wega mũthenya ũcio, no gwatuĩkaga ciarĩ nyingĩ mũno tondũ ciakuhĩrĩirie magana matatũ.

Ti ciama ciothe icio nini ciahootanagĩra njũng’wa, nyingĩ cia cio ciendaga o iturwa cia thingira. No ningĩ, atongoria mamenyekagĩra iturwainĩ cia thingira, na gũtirĩ mũndũ ũngĩahootanĩire njũng’wa ataikarĩire gĩturwa gĩa thingira. Ũguo nĩ kuga, mũikarĩri wa njũng’wa ya bũrũri nĩ akoragwo na gĩturwa gĩake thingira.

Mwendandũ na Wamũciĩ nĩ mathire hakuhĩ na harĩa ciama ciao ciahootanagĩra iturwa no makorire ngũĩ tondũ ũhootanĩri ũcio wa iturwa ndwaiguanĩirwo wega. Nĩ ũndũ aikarĩri a iturwa cia thingira a gĩtĩna gĩa kenda kuma wĩyathi, gĩtĩna kĩrĩa kĩarĩkanĩirie wĩra wa mĩaka ĩtano na Mwendandũ mthenya ũcio, nĩ mahaicĩirio mĩcara hĩndĩ ya wathani wa Mwendandũ ĩkĩigananio na ĩrĩa yaheagwo ngabana hĩndĩ ya ũkoronĩ, iturwa icio mwaka ũyũ ciahootanagĩrwo na ngũĩ na nditikano, na kũmwe ndemangano na ndathano.

Gwatuĩkaga gũtiarĩ wĩra ũngĩ o na ũmwe bũrũriinĩ wothe wakĩrĩte ũikarĩri wa iturwa cia thingira mwaka ũyũ tiga o ũmwe tu, wa gũikarĩra njũng’wa. Na tondũ mũndũ ndangĩagĩikarĩire njũng’wa atambĩte gũikarĩra gĩturwa thingira, ũhootanĩri wa iturwa cia thingira mwaka ũyũ wagĩcacĩte gũcaca.

Inegene rĩrĩa rĩarĩ kĩharoinĩ mũthenya ũcio rĩarĩ rĩa ciama icio nene ikĩnegenera ciama iria nini nĩ ũndũ wa kũhuria na gũtitika arĩa mahootetwo makinyainĩ ma mbere ma ũhootanĩri wa iturwa cia thingira. Ciama icio nini ciahurĩtie na igatitika ahootwo acio na ikametĩkĩria mahootanĩre iturwa na ciama icio nini handũ ha manyite mbaru arĩa a ciama icio nene mahootanĩte makinyainĩ ma mbere, ta ũrĩa warĩ mũtugo wa ciama kuma tene.

No mwaka ũyũ ndwarũmagĩrĩra maũndũ ma kuma tene. Kwoguo mwaka ũyũ ndũngĩagerekanirio na mwaka ũngĩ ũhootanĩriinĩ wa iturwa. Gĩtũmi kĩnene kĩa ũgarũrũku ũyũ o na gĩtekũgwetwo nĩ ahootanĩri a iturwa icio kĩarĩ mũcara mũnene wa ũikarĩri wa iturwa cia thingira. Nũũ ũngĩakĩiguĩre kũrĩa ngorono ya thikũ ici ĩrarĩrwo na ndende kũingĩria narĩ mũtwe kana kagũrũ kamwe kuo erũmĩre ngorono ta arĩa angĩ?

Gũkũ kĩharoinĩ kĩa wĩyathi nĩ kuo mĩemano ya kũingĩria mũtwe kana kagũrũ kamwe thingirainĩ yemanagĩrwo, na mĩemano ĩyo yambĩrĩirie biũ mũthenya wa ũmũthĩ, ũrĩa wetagwo Mũthenya wa Mwendandũ.

Mwendandũ rĩrĩa akinyĩirio mateta ma mũingĩ atĩ gũtiarĩ gũtheke kĩamainĩ gĩake nĩ ũndũ kũrĩ mahĩmbĩirio nĩ ciama nini thutha wa kũhootwo makinyainĩ ma mbere ma gĩthurano kĩa ũikarĩri wa iturwa cia thingira, oigire we ekũrutithania wĩra na arĩa matigarĩte kĩamainĩ gĩake, tondũ nĩo mahootanĩte na njĩra ya kĩhoto. Kĩhoto kiunaga ũta mũgete, Mwendandũ akĩmera, reke twĩcirie cia kuna ũta mũgetere njũng’wa handũ ha kũnegenanĩria tũturwa, na kazi iendelee.

Mwendandũ ndarĩ ũndũ ũngĩ oigire mũthenya ũcio no nĩ athiaga o itutuinĩ cia arũmĩrĩri a kĩama gĩake ategete matũ eiguĩre mĩario na mateta mao.

Nake Wamũci rĩrĩa amenyithirio atĩ kĩama gĩake nĩ gũtaha gĩatahire kuma kĩamainĩ kĩa Wainegene thutha wa kĩama kĩu kũrakaria ahootanĩri iturwa nĩ ũndũ wa kũheana ũhootani wa makinya ma mbere na njĩra ya ngunguĩ, no kwanĩrĩra na mũgambo mũnene anĩrĩire, akĩririkania andũ ũrĩa atũire ameraga atĩ we arutaga wĩra na ciama. Gĩthĩ mũtiakĩona ciama ciakwa no iraruta wĩra wa gũtaha ciamainĩ iria ingĩ? Wamũciĩ akĩũria, na agĩcoka agĩthiĩ na mbere na mĩario.

Ngagerera gatagatĩ ka Mwendandũ na Wainegene na no rũkũngũ makona na niĩ ngorwo ndahĩtũka ngamũkĩre ũhootani wa ũikarĩri wa njũng’wa, Wamũciĩ akiuga agĩcoka agĩtonya rĩngĩ itutuinĩ cia arũmĩrĩri ake.

O hĩndĩ ĩyo nĩ guo kwaiguĩkire mĩrurumo ya makari, na makari macio rĩu nĩ moimĩte bara nene makaingĩra barainĩ ya kĩharo kĩa wĩyathi. Makari macio makinya hakuhĩ na gĩtara gĩa kwarĩrio makĩrũgama, na nĩ guo mũingĩ wonire nĩ Wainegene na mumo wake marĩ makariinĩ macio.

Wainegene oima gĩkariinĩ gĩake kĩa hama arorire na harĩa kĩama gĩake kĩarĩ, na agĩkora hau nĩ ho ngũi na inegene ciacacĩire. Kũrĩ amwe akorire moete ibaũ ciarĩ nyandĩke: “kwaga witũ wa gwĩthurĩra kazi iendelee”, ũndũ atonete rĩngĩ kĩamainĩ gĩake.

Kĩama kĩu gĩake gĩatuĩkaga nĩ kĩo kĩarĩ na inegene inene gũkĩra ciama iria ingĩ ciothe, na ũndũ ũcio ndwakenagia Wainegene, tondũ nĩ guo wagiririe eke ũrĩa abangĩte gwĩka mũthenya ũcio.

Wainegene atũire na thuti nene ya gũthaganwo kĩharoinĩ kĩa ndege kuma rĩrĩa Tĩba athaganĩtwo akiuma rũraya nĩ gĩkundi kĩa andũ mirioni ĩmwe mĩaka ikũmi yahĩtũkĩte, na rĩrĩa Mwendandũ nake athaganĩtwo nĩ andũ aingĩ o ta acio akiuma ũrigiti kwa Wangũ wa Ngeretha. Makĩria thutha wa Mwendandũ gũthaganwo nĩ andũ ta mirioni ĩmwe ũguo, no kũhootana ahootanire ũikarĩriinĩ wa njũng’wa. Aingĩ moigana atĩ gũthaganwo kũu nĩ kuo gwatũmire ahootane, tondũ mwaki wa andũ mirioni ĩmwe ndwahorire kuma hĩndĩ ĩyo kinya hĩndĩ ya gĩthurano.

Kwoguo kũngĩakorirwo na igongona rĩa mũthemba mũna bũrũriinĩ, Wainegene aguthũkaga rũraya nĩ guo agĩcoka athaganwo nĩ mũingĩ ta ũcio, tondũ arĩ na thuti nene mũno ya ũikarĩri wa njũngw’a na ndendaga kwaga gwĩka ũndũ o wothe ũngĩatũmire ahootane.

Kĩu nĩ kĩo kĩarĩ gĩtũmi kĩa Wainegene kũguthũka kĩharoinĩ kĩa ndege thutha wa kũharũrũka ngathĩinĩ cia gĩtara gĩa kwarĩrio rũcinĩ rũu. No rĩrĩa acukire Uganda erekeire mũrĩmo mũthenya ũcio, akĩhũrĩrwo thimũ akĩmenyithio atĩ kĩharoinĩ kĩa wĩyathi kwarĩ na inegene inene na ngũĩ nene nĩ ũndũ wa ũhootanĩrĩ wa iturwa cia thingira kĩamainĩ gĩake. Wainegene ndagĩthire mũrĩmo, no kũhũndũka ahũndũkire na gatege ka mbere karĩa karorete ya Nyairobi.

Akinya harĩa itutu cia arũmĩrĩri a kĩama gĩake ciarĩ, o na ndageithanirie no kuga oigire atĩ ocoka kũnegenia inegene tondũ nĩ rĩo rĩagiria narĩ athaganwo kĩharoinĩ kĩa ndege nĩ andũ ta mirioni ĩmwe arĩa ekwĩharĩirie kũria matũre mamumĩte thutha kuma hĩndĩ ĩyo kinya mũthenya wa gũikia mĩtĩ ya ũikarĩri wa njũng’wa.

Wainegene agĩkĩnegenia inegene na agĩcoka akĩririkania arũrmĩrĩri ake atĩ tũnjimbo no abangĩte kũgayania ndũrĩrĩ, o na gũtuĩka ũhoro ũcio wa tũnjimbo nĩ guo watuĩkaga wahoboraga maũndũ make. Thutha wa kũnegenia inegene, Wainegene nĩ oririe arũmĩrĩri ake mareke aguthũke mũrĩmo tondũ hihi maũndũ mahota kũgarũrũka na kuoneke ũndũ ũngĩtũma athaganwo kĩharoinĩ kĩa ndege nĩ andũ ta mirioni ĩmwe kana makĩria.

Na tondũ igongona rĩa kwanĩrĩra ahootanĩri othe a iturwa cia thingira arĩa mahootanĩte makinyainĩ ma mbere hamwe na ahootanĩri a njũng’wa rĩaharĩirio thutha wa thikũ ithatũ, Wainegene endaga rĩgĩkinya akorwo e mũrĩmo nĩ guo andũ mone ta arĩ mwerũ agĩcoka, na mamũthagane.

Wainegene arĩkia kuga ũguo no ngariinĩ athire na ngari yake ĩkiumagario nĩ ingĩ ithatũ iria ciathiaga cimiumĩte thuitha ikũĩte mumo na arangĩri ake. Ngari icio ikĩhuria rũkũngũ rĩngĩ cierekeire ya kĩharo kĩa ndege.

Gatuma hĩndĩ ĩyo nĩ guo gatumanaga kĩharoinĩ kĩa wĩyathi, no mũingĩ nduonekaga ta warĩ na bata wa kũinũka tondũ no tũtutu wathugundaga. Amwe nĩ maiguirwo makiuga matikainũka kinya gĩthurano gĩkinye, na kĩrĩa kĩngĩtũma mainũke no mambire kwĩrwo kana mĩrimũ ya Gwakwo na Kũhũyũka nĩ ĩkũhonio bũrũriinĩ, na mũmĩhonia mambe mamũikie ritho na mamenye nĩ ũrĩkũ gatagatĩinĩ ka acio marahootanĩra njũng’wa.

Cokai haha Kiumia kĩngĩ mũtegete matũ ndĩmũganĩre cia Mwendandũ na Wainegene magĩetha njũng’wa!

O rĩngĩ RIRIKANA, mũtĩ ũgĩaga bata nĩ gũikio irebeinĩ hĩndĩ ya gĩthurano. We wĩ na guo, menyerera ndũkanacererwo mũthenya wa gĩthurano wakinya. Gurumũka na mũtĩ waku na ũgurumũre angĩ ikũmi. Mũndũ ũmwe ndeheragĩrwo njĩra. Karumbeta nĩ kahuhe, na guo coro ũrĩ thutha!

Thaaai!

Hihinya ndari ũthome rũgano rwa Mwendandũ na Wainegene Magĩetha Njũng’wa, gĩcunjĩ kĩa: 1 , 2, 3, 4, 5, 6, 7